ارزیابی زمین‌آماری تغییرات مکانی برخی از ویژگی‌های خاک سطحی دشت ارسنجان

برای برنامه­ریزی، بهره‌برداری و مدیریت بهینۀ اراضی، شناخت پراکنش مکانی ویژگی­های خاک ضروری است. این پژوهش برای ارزیابی تغییرات مکانی ویژگی­های خاک در 5000 هکتار از اراضی دشت ارسنجان در استان فارس انجام گردید. بدین منظور، در 185 نقطۀ مطالعاتی EC، pH، درصد اندازۀ ذرات، سدیم، پتاسیم و کربن آلی خاک در یک شبکۀ منظم 500×500 متر اندازه­گیری شد. برای این متغیّرها با استفاده از نرم­افزارهای GS+ و ArcGIS بهترین مدل واریوگرامی از بین مدل­های خطی، نمایی، گوسی و کروی با بیشترین R2 و کمترین خطا تعیین گردید. بهترین روش میان­یابی نیز از بین میان­یاب­های کریجینگ، کوکریجینگ و وزن دادن عکس فاصله برای تخمین داده در نقاط فاقد اطلاعات انتخاب شد. برای انتخاب بهترین روش میان­یابی، از روش ارزیابی متقاطع و آماره­های MAE، MBE، MSE و RMSE استفاده شد. نقشة پراکنش مکانی ویژگی­های خاک با بهترین روش درون­یاب تهیه گردید. نتایج نشان داد ویژگی­های خاک تغییرپذیری بالایی دارند. شوری خاک از 44/0 تا 6/11 دسی­زیمنس بر متر، رس خاک از 4/3 تا 42 درصد، سیلت از 8/5 تا 1/93 درصد و شن از 4/2 تا 79 درصد متغیّربودند، و بافت خاک در منطقۀ دارای کلاس­های مختلف گرفت. بین ویژگی­های خاک همبستگی معنی­دار وجود داشت. بهترین مدل برای نیم­تغییرنمای منفرد مقادیر شوری خاک، pH و درصد رس مدل نمایی، برای درصد سیلت و شن مدل گوسی و برای کربن آلی خاک مدل کروی بود. مدل­های واریوگرامی ویژگی­های خاک در بیشتر موارد اثر قطعه­ای کوچک، همبستگی مکانی و ضریب تبیین بالا و مجموع مربعات خطا بسیار پایینی داشتند. گرچه پارامترهای نیم­تغییرنمای دوجانبۀ، مقادیر قابل قبولی داشت، ولی روش کریجینگ برای متغیّرهای مختلف در مقایسه با روش­های وزن­دادن عکس فاصله و کوکریجینگ تقریباً نااریب و از ارجحیت بیشتری برخوردار بود. بهترین روش میان­یاب برای درصد سیلت روش وزن­دادن عکس فاصله و برای بقیۀ متغیّرها بهترین میان­یاب کریجینگ بود. مقدار شوری و pH خاک از شمال به جنوب و مخصوصاً جنوب غربی افزایش داشت. مقدار رس و کربن آلی خاک از نیمه غربی به سوی نیمه شرقی کاهش نشان  می­دهد. روند تغییرات سدیم و پتاسیم خاک تقریباً مشابه و تحت تأثیر کیفیت بد آب کاربردی از شمال به جنوب افزایش داشت که بیانگر تخریب خاک و موجب شور و سدیمه شدن خاک در قسمت جنوبی بود. این مشکل رو به گسترش بوده و در آینده تهدید جدی بر منابع آب و خاک­های دشت است.